Ga^`n 4 na(m lie^n tie^'p, mo^~i buo^?i sa'ng tu+` Thu+' Hai dde^'n Thu+' Ba?y, to^i dde^`u co' ma(.t tre^n ddi?nh Mu+o+`ng Giang - ngo.n nu'i trong pha.m vi la`ng Mu+o+`ng Tha?i thuo^.c huye^.n Phu` Ye^n, ti?nh So+n La - dde^? la^'y ddu? 40 ca^y va^`u, mo^.t loa.i tre nho? dde^? "ken" va'ch nu+'a\. DDo' la` "chi? tie^u" ddu+o+.c a^'n ddi.nh cho nga`y co^ng "lao ddo^.ng" cu?a mo^.t tra.i "ca?i ta.o" o+? Vie^.t Nam va`o khoa?ng ca'c tha^.p nie^n 80-90 tru+o+'c dda^y\.

Bao gio+` chu'ng to^i cu~ng pha?i ra'ng la`m ddu? "chi? tie^u" trong buo^?i sa'ng, vi` ne^'u kho^ng, la.i pha?i leo le^n do^'c nu'i the^m mo^.t la^`n nu+~a thi` kho^ng the^? na`o chi.u tha^'u! La^'y ddu? ro^`i, nhu+ng chi? ke'o ve^` "tra.i" pha^n nu+?a, so^' co`n la.i dde^? da`nh gia^'u du+o+'i cha^n nu'i, dde^'n chie^`u mo+'i ddem ve^`. Chi? ca^`n nu+?a buo^?i, mo^.t ngu+o+`i ye^'u nhu+ tho^i cu~ng co' the^? la`m ddu?. Va^.y la` to^i co`n chu't thi` gio+` dde^? ... ta ba` ca'c khu vu+.c chung quanh. Muo^'n kho^ng bi. la.c, tre^n ddu+o+`ng ddi, to^i ghi da^'u ca'c mu~i te^n tre^n tha^n ca^y dde^? lu'c tro+? la.i chi? ca^`n ddi ngu+o+.c hu+o+'ng mu~i te^n.

The^' ma` co' la^`n to^i dda~ ddi la.c! Quay ddi, quay la.i, to^i kho^ng co`n tha^'y da^'u ve^'t gi` nu+~a! To^i le^n tie^'ng go.i te^n anh ba.n tu` ddo^`ng ha`nh:

- Ta. DDi`nh Lu+o+ng!

- Ta. DDi`nh Lu+o+ng!

Chi? nghe tie^'ng vo.ng cu?a ddo^`i nu'i! Sau nhie^`u la^`n ti`m lo^'i ra kho^ng ddu+o+.c, to^i tha^'y mi`nh ddu+'ng tru+o+'c mo^.t tha^n ca^y dda~ che^'t kho^ tu+` la^u\. Thoa.t tie^n to^i la^'y la`m la., vi` sao tha^n ca^y la.i co' ma`u nhie^`u ma`u sa('c long lanh, o'ng a'nh? Nhu+ng nhi`n ky~, to^i ra^'t nga.c nhie^n vi` ddo' toa`n la` xa'c nhu+~ng con sa^u lo+'n, xe^'p vo`ng tu+` du+o+'i le^n tre^n. La.i co' mo^.t ddoa.n tha^n ca^y bi. ho^?ng, nhu+ ai dda~ du`ng ri`u bu+?a tha`nh mo^.t khung hi`nh thoi, be^` da`i khoa?ng 6 ta^'c. DDa^y la` mo^.t loa.i ca^y nho?, la' gio^'ng nhu+ la' ca^y bo^ng su+,u` mo.c tu+. nhie^n trong ca'c ho^'c ca^y\. Mo^.t ddie^`u la. lu`ng la` ta^'t ca? ca'c la' ca^y dde^`u cu+? ddo^.ng, du` ddang buo^?i tru+a, ru+`ng ca^y kho^ng co' gio'! Nhu+ va^.y ca^y na`y la` mo^.t loa.i thu+.c va^.t cu+? ddo^.ng ddu+o+.c ma` to^i tu+`ng nghe no'i, nhu+ng ba^y gio+` mo+'i tha^'y la^`n dda^`u!

Tho^'t nhie^n, to^i nghe hi`nh nhu+ va(ng va(?ng dda^u dda^y co' tie^'ng no'i! 

To^i buo^.t mie^.ng ho?i:

- Ai va^.y?

- To^i dda^y!

Tu+. nhie^n, to^i quay la.i phi'a sau\. Kho^ng tha^'y ai ca?! Gio.ng no'i la.i pha't ra:

- To^i dda^y ma`!

Qua? nhie^n la` co' tie^'ng no'i pha't ra tu+` nhu+~ng chie^'c la' ca^y ddang cu+? ddo^.ng. To^i tha^.t vui, vi` ddie^`u mi`nh u+o+'c mong nay dda~ tha`nh hie^.n thu+.c. To^i va^~n mong ddu+o+.c giao ca?m vo+'i mo^.t "co~i kha'c", du` thie^n ddu+o+`ng hay ddi.a ngu.c. quy? hay ma dde^`u to^'t! To^i muo^'n ddu+o+.c ca'c dda^'ng thie^ng lie^ng, quy? tha^`n..., cho hay tho+`i gian nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Quo^'c Gia ddang bi. tu` o+? dda^y, dde^'n bao gio+` mo+'i ddu+o+.c tha ve^`? Bo+?i ca'i "a'n" "ta^.p trung ca?i ta.o" kho^ng he^` a^'n ddi.nh tho+`i gian la` bao la^u?

To^i lu+o+~ng lu+. mo^.t la't ro^`i dda'nh ba.o ho?i:

- Thu+a\...

- Cu+' go.i to^i la` Mo^~!

- Thu+a\.., o^ng, ba` hay co^, ca^.u?

- Kho^ng ca^`n dda^u, cu+' ke^u Mo^~ la` ddu+o+.c ro^`i!

- Thu+a Mo^~, to^i co`n pha?i o+? tu` bao la^u nu+~a?

- Mo+'i co' bo^'n na(m! Ba^y gio+` la` "le^.nh" thu+' hai\. Nhu+ va^.y i't ra cu~ng pha?i he^'t le^.nh na`y..., tu+'c co`n hai na(m nu+~a!

- Le^.nh? To^i chu+a nghe qua!

Co' tie^'ng cu+o+`i vui:

- Ba^y gio+` thi` bie^'t ddo'. Mo^~i le^.nh la` ba na(m! Theo "ngu+o+`i ta" dda'nh gia', kho^ng du+o+'i bo^'n le^.nh dda^u!

To^i ba`ng hoa`ng:

- Mu+o+`i hai na(m?

- Cu~ng co' the^? ho+n, va^.y ddu+`ng hoa`i co^ng tha('c ma('c. Cu+' "an ta^m ho.c ta^.p" ddi!

DDe^'n dda^y, ta^'t ca? ca'c la' ca^y kho^ng co`n cu+? ddo^.ng nu+~a\. To^i quay go't ti`m ddu+o+`ng xuo^'ng nu'i vo+'i nhu+~ng bu+o+'c cha^n na(.ng tri~u! Tu+. nhie^n, nhu+~ng da^'u kha('c tre^n tha^n ca^y la.i hie^.n ra\. To^i cu+' ddi ngu+o+.c chie^`u mu~i te^n, qua? nhie^n ro^`i cu~ng dde^'n bo+` do^'c xuo^'ng la`ng Mu+o+`ng Tha?i\.

DDe^m a^'y, to^i mo+ tha^'y mi`nh ddu+'ng tru+o+'c ho^'c ca^y la' chuye^?n ddo^.ng. Be^n tai to^i la.i nghe the^m nhie^`u lo+`i cu?a la':

- Ho^`i tru+a nay, Mo^~ dda~ vi pha.m "lua^.t ru+`ng", la` kho^ng ddu+o+.c giao tie^'p vo+'i "ngu+o+`i tra^`n" va`o gio+` Ngo., ne^n dda~ bi. ca('t ddu+'t tuye^'n lie^n la.c. Ba^y gio+` la` a^m tho+`i, chu'ng ta la.i co' the^? tie^'p tu.c. Ngu+o+`i ca^`n ho?i the^m ddie^`u gi` nu+~a kho^ng?

To^i vui mu+`ng:

- Thu+a Mo^~, gia ddi`nh to^i co' ddu+o+.c bi`nh ye^n kho^ng?

To^i la('ng nghe tie^'ng tra? lo+`i, nhu+ng mo^.t phu't da`i da(.c qua\.. mo+'i nghe Mo^~ no'i tie^'p:

- Nhie^`u chuye^.n Mo^~ kho^ng ddu+o+.c tie^'t lo^.. Sa'u tha'ng sau, tu+. kha('c ngu+o+`i se~ bie^'t!

To^i nga^`n nga.i:

- To^i co`n so^'ng the^m ddu+o+.c bao la^u? Co`n hy vo.ng ga(.p la.i ngu+o+`i tha^n?

- Ngu+o+`i co`n so^'ng kha' la^u, di~ nhie^n se~ co`n nhie^`u co+ ho^.i\...

- DDe^'n na(m 2000 kho^ng? Tu+'c hai mu+o+i mo^'t na(m nu+~a!

- Co' "kha? na(ng"!

To^i buo^.t mie^.ng:

- Mo^~ cu~ng xa`i ngo^n tu+` cu?a "to^? chu+'c"?

- DDo' la` Mo^~ "nha.i", "pha tie^'ng" ma`! Tro+`i sa('p sa'ng ro^`i, Mo^~ pha?i ddi dda^y!

- Cha`o Mo^~. Chu+`ng na`o chu'ng ta ta'i ngo^.?

- Cu+' ra ho^'c ca^y tre^n ddi?nh Mu+o+`ng Giang. Nhu+ng nho+' la` pha?i tru+o+'c gio+` Ngo. va` chi? va`o nhu+~ng nga`y so'c, vo.ng!

- Ne^'u nhu+~ng nga`y ddo', to^i kho^ng ddu+o+.c le^n dda^y?

- Thi` coi nhu+ chu'ng ta kho^ng co`n duye^n ga(.p la.i!...

DDa^`u na(m 1979, sau ddo+.t cuo^.c ta^'n co^ng cu?a qua^n Ta^`u va`o ca'c ti?nh bie^n gio+'i phi'a Ba('c, chu'ng to^i ddu+o+.c di chuye^?n ve^` ma.n Nam: Tra.i Thanh Phong, huye^.n Nhu+ Xua^n, ti?nh Thanh Ho'a, gia'p ranh La`o! To^i o+? dda^y 3 na(m mo+'i ddu+o+.c... vo^ Nam.

Nga`y 28 tha'ng 4 na(m 1982, chuye^'n xe lu+?a Tho^'ng Nha^'t du+`ng la.i ga Thua^.n Ha?i va` ta.i dda^y, to^i la.i co' duye^n tie^'p tu.c ddu+o+.c nghe ... Lo+`i Cu?a La' va`o dda^`u na(m 1985. Ho^`i ddo' ta.i Pha^n Tra.i K1, to^i va` ca'c anh Anh Hoa, To^ Thu`y Ye^n, The^' Hoa`i Tra^`n Hoa`i Cha^u cu`ng ddu+o+.c giam chung mo^.t "buo^`ng". Sau nhu+~ng gio+` lao ddo^.ng, chu'ng to^i thu+o+`ng ra phi'a tru+o+'c co^ng vie^n, ngo^`i tre^n "ba(ng" dda', ho'ng ma't. Go.i la` co^ng vie^n, theo "to^? chu+'c", thu+.c ra ddo' chi? la` mo^.t vu+o+`n hoa tra?i theo chie^`u da`i cu?a nha` giam. 

Chie^`u ho^m ddo', tru+o+'c gio+` ddie^?m danh vo^ buo^`ng, to^i vu+`a ra to+'i co^ng vie^n thi` la.i tha^'y "a?nh" - anh tu` "hi`nh su+." quen ma(.t - ddang gio+ tay, ca'i dda^`u la('c lu+, mie^.ng no'i huye^n thuye^n tre^n mo^.t vo`m ca^y\. Nga`y na`o, va`o gio+` na`y ma` a?nh cha(?ng no'i chuye^.n vo+'i "vo`m"! To^i la`m bo^. kho^ng dde^? y' dde^'n anh ta, cu+' tu+. nhie^n ngo^`i cho+i\. Anh ta cu~ng kho^ng quan ta^m dde^'n su+. co' ma(.t cu?a to^i, va^~n tie^'p tu.c no'i chuye^.n vo+'i vo`m. Du` kho^ng muo^'n nghe anh ta no'i gi`, nhu+ng tie^'ng no'i cu?a anh va^~n lo.t tai to^i:

- O^ng no'i la` ddo+.t sa('p to+'i dda^y, to^i se~ ddu+o+.c tha! Nhu+ng to^i kho^ng tin. DDa~ ma^'y ca'i "ddo+.t sa('p to+'i" ro^`i, ma` to^i va^~n co`n ... o+? tu`! Ta'm na(m ro^`i cho+' co`n i't oi gi`?...

Thi` ra a?nh o+? tu` cu~ng kha' la^u\. Ta'm na(m nu+o+'c cha?y qua ca^`u\. Bao nhie^u ddu+'a tre? kho^ng ddu+o+.c so^'ng ga^`n cha\. Bao nhie^u ngu+o+`i dda`n ba` va('ng cho^`ng. Co' nhu+~ng ngu+o+`i kie^n tri` giu+~ mi`nh, nhu+ng cu~ng co' nhie^`u ngu+o+`i nga~ xuo^'ng, chi.u thua vi` "to^? chu+'c"chu? tru+o+ng:

- La^'y vo+. chu'ng, ha`nh ha. ca'c con chu'ng, pha' na't gia ddi`nh chu'ng!

Mo^.t ddie^`u ba^'t bi`nh thu+o+`ng la` ngay ca? ca'c ba` vo+. ca'n binh Co^.ng sa?n cu~ng ddo^`ng y' cho ca'c o^ng cho^`ng dan di'u vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i vo+. cu+.u qua^n ca'n chi'nh Vie^.t Nam Co^.ng Ho`a\. Su+. kie^.n na`y chu+'ng to? a'ch ke^`m ke.p "nha^n da^n" trong che^' ddo^. "u+u vie^.t" dda~ qua' na(.ng.

Ta^m su+. na~o ne^` ve^` gia ddi`nh cu?a ngu+o+`i tu` la` nie^`m ca?m tho^ng chua xo't chung cu?a ca? tu` binh chie^'n tranh, tu` chi'nh tri. cu~ng nhu+ tu` hi`nh su+..

To^i nghe tie^'p, nhu+ng la` mo^.t gio.ng no'i kha'c la^~n trong tie^'ng gio':

- Mo^~ co' no'i "ddo+.t sa('p to+'i". Co' the^? la` ddo+.t ga^`n to+'i, hay ddo+.t se~ to+'i!

To^i vo^ cu`ng nga.c nhie^n, vi` ddo' cu~ng la` gio.ng no'i cu?a la' ma` to^i dda~ tu+`ng nghe tre^n ddi?nh Mu+o+`ng Giang ho^`i co`n o+? So+n La\.

- Va^.y\... ddi'ch xa'c la` chu+`ng na`o to^i mo+'i ddu+o+.c tha?

- DDo' la` ... thie^n co+, Mo^~ kho^ng tie^'t lo^. ddu+o+.c.

DDe^'n dda^y, mo^.t co+n gio' tho^?i a`o qua\. To^i kho^ng co`n nghe ddu+o+.c cuo^.c ddo^'i thoa.i tie^'p theo giu+~a ngu+o+`i tu` va`"lo+`i cu?a la'" nu+~a\. Va`i bu+~a sau, nha^n la`m vie^.c ga^`n nhau ngoa`i "hie^.n tru+o+`ng", to^i la^n la la`m quen vo+'i anh ta trong lu'c nghi? gia?i lao:

- To^i te^n Hoa`ng, xin ddu+o+.c la`m quen vo+'i anh.

Anh ta nhi`n to^i:

- To^i la` Ba, ngu+o+`i ta thu+o+`ng ke^u to^i la` Ba Ma't!

To^i vui ve?:

- Anh chu+~ng cha.c la('m, dda^u co' ma't!

Ba cu+o+`i:

- Co' dda^'y, anh Hoa`ng a`! Anh dda~ cha(?ng tha^'y to^i ddu+'ng no'i chuye^.n ... ta`o lao vo+'i ca'i bu.i ca^y tru+o+'c buo^`ng la` gi`?

To^i nga^?n ngu+o+`i:

- Thi` ra anh cu~ng bie^'t! To^i kho^ng pha?i co^' y' dda^u\.

Ba la('c dda^`u:

- Du` anh co' y' muo^'n coi, muo^'n nghe to^i no'i chuye^.n vo+'i bu.i ca^y, to^i cu~ng kho^ng nga.i\. Bo+?i vi` nhu+~ng ca^u to^i ho?i cu~ng kho^ng kha'c gi` nhu+~ng ddie^`u ca'c ba.n tu` muo^'n bie^'t. DDa.i dde^? la` ... chu+`ng na`o ddu+o+.c tha?

- Va^.y, theo anh thi`... chu+`ng na`o?

Ba cu+o+`i:

- Nga`y na`o to^i cu~ng ho?i\... bu.i ca^y va` cho+` ddo+.i ca^u tra? lo+`i cu?a la'. Nhu+ng chu+a\...

- Nhu+ng anh va^~n hy vo.ng...

- Di~ nhie^n, ne^'u kho^ng hy vo.ng thi` la`m sao so^'ng?

ro^`i Ba no'i tie^'p luo^n:

- Cho ne^n chie^`u na`o to^i cu~ng ho?i\. Chu+ng na`o ddu+o+.c tra? lo+`i mo+'i tho^i! Ngoa`i anh ra, co`n ra^'t nhie^`u anh em kha'c bie^'t chuye^.n na`y\. Ho. dda~ dda(.t cho to^i ca'i te^n la` Ba Ma't. Ho. no'i kho^ng sai dda^u, to^i bi.... cha.m da^y thie^.t!

- Anh bie^'t mi`nh... ma't thi` cha(?ng ma't chu't na`o dda^u\. Co' ddie^`u to^i tha^'y anh hoa`i co^ng vo^ i'ch tho^i\. 

To^i dda(m dda(m nhi`n Ba ro^`i do` y' anh ta:

- La`m gi` co' ca^u tra? lo+`i cu?a la'!

Ba khoa't tay:

- Anh kho^ng tin, vi` anh chu+a bao gio+` ddu+o+.c nghe\... lo+`i cu?a la'!

Ba tha(?ng tha('n no'i tie^'p ngay:

- Vi` ne^'u anh dda~ tu+`ng nghe, the^' ta^'t nhie^n anh bie^'t la` co' thu+' tie^'ng no'i a^'y\. Nhu+ va^.y dda^u anh co' no'i la`... la`m gi` co' ca^u tra? lo+`i cu?a la'! O+? dda^y cu~ng cha(?ng co' ai tin nhu+ va^.y\. Bo+?i ho. chu+a tu+`ng nghe\. Co`n to^i, cha(?ng nhu+~ng to^i dda~ tu+`ng nghe lo+`i cu?a la', ma` co`n ddu+o+.c ma'ch tru+o+'c cho bie^'t, ca? ca^u chuye^.n kho^ng bao gio+` to^i tin se~ xa?y ra, va` no' dda~ xa?y ra!

- Anh dda~ ddu+o+.c ma'ch ba?o, sao co`n ca^`n ho?i the^m?

- Vi` to^i ca^`n bie^'t the^m chi tie^'t. 

- Va` anh tin la` nga`y na`o cu~ng ho?i, ro^`i cu~ng ddu+o+.c ... la' tra? lo+`i?

Ba ga^.t dda^`u:

- DDu'ng va^.y\. Anh ba.n. Nie^`m tin co' the^?... chuye^?n nu'i! DDe^? ta. lo`ng anh quan ta^m dde^'n ca^u chuye^.n cu?a to^i, to^i xin tie^'t lo^. vo+'i anh ddie^`u na`y\. Chie^`u ho^m qua, to^i dda~ co' ca^u tra? lo+`i cu?a la'!

To^i nga.c nhie^n:

- U?a!

Ba vui ve?:

- Ro^`i anh se~ tha^'y su+. u+'ng nghie^.m, cu~ng kho^ng xa dda^u\. Chi trong di.p Te^'t Nguye^n DDa'n to+'i dda^y, te^n to^i se~ ddu+o+.c ke^u trong danh sa'ch nhu+~ng "tra.i vie^n" ddu+o+.c xe't tha!

To^i na('m tay anh:

- Ne^'u qua? nhu+ va^.y, xin mu+`ng anh!

Ba nhu'n vai:

- Ta.i sao la.i no'i\... ne^'u qua? nhu+ va^.y? Vi` cha('c cha('n la` nhu+ va^.y! Anh se~ tha^'y to^i ddu+'ng le^n, lo+'n tie^'ng: "Co' ma(.t", sau khi nghe ddo.c te^n mi`nh!

Nga`y 26 tha'ng cha.p na(m DDinh Ma~o (1987), tu+'c tru+o+'c Te^'t Nguye^n DDa'n Ma^.u Thi`n bo^'n nga`y, qua? nhie^n trong sa^n "ta^.p ke^'t", chu'ng to^i nghe te^n anh trong ba?n danh sa'ch nhu+~ng "tra.i vie^n ho.c ta^.p tie^'n bo^." ddu+o+.c tha ve^` sum ho.p vo+'i gia ddi`nh. Ba vu+`a ddu+'ng le^n, vu+`a lo+'n tie^'ng ho^: "Co' ma(.t". Tru+o+'c khi ra kho?i ha`ng, anh con quay la.i nhi`n to^i, nhu+ muo^'n no'i:

- DDu'ng nhu+ lo+`i cu?a la'!