Như tiếng nhạc khuya trong gió nhẹ
Ðàn ai bi oán vẳng khe rèm
Vang vang dư hưởng như dòng lệ
Ðang chảy âm thầm bên má em.

LNV – Có lần người viết (NV) tản bộ trong bãi đậu xe của một trung tâm thương mại vùng Hoa Thạnh Ðốn - thấy một thanh niên da đen vác "cần xé" quần áo đang băng qua trước mặt. Ngay lúc đó, một bộ đồ trong cần xé rơi xuống mà anh ta không hay biết, vẫn rảo bước băng qua lối dành cho người đi bộ!

NV vội lượm bộ đồ lên và lớn tiếng kêu anh ta. Cũng may con đường thẳng góc với hướng đi không rộng lắm, nên thanh niên quay lại. NV giơ bộ đồ lên, anh ta trở lại nhận, nói lời cảm ơn rồi quay đi. VN tự hỏi, sự việc nhỏ mọn vừa xảy ra, phải chăng có bàn tay xếp đặt của Ðấng Tối Cao? Nếu trước đó, NV không quên mang theo chìa khóa P.O. Box của một Post Office gần nhà mà phải trở lại nhà để lấy, ắt đã đến Bưu Ðiện trước khi chàng thanh niên làm rớt bộ quần áo. Sự việc NV có mặt ngay lúc bộ đồ rớt để lượm lên, gọi trả, tuy là một sự việc hầu như không đáng kể, nhưng nó là cả một quá trình (processus) dài dặc. Trước đó, người viết đã trải qua không biết bao nhiêu "công phu" di chuyển, để có thể đến từ nước Việt Nam xa xôi, qua bao tiểu bang, bao thủ tục để được cư trú ngay địa phương này. Rồi ngày hôm đó, vào giờ đó, đã qua bao nhiêu "nhân duyên" mới có dịp gặp chàng thanh niên.... Ðây phải chăng là cái "duyên" trong vòng tao ngộ?

Nếu vậy, cái chết oan khiên của một ca nữ trong Phường Hát Ðông Ðô thành Thăng Long xưa, theo câu chuyện mà người viết từng được nghe kể và ghi lại sau đây, phải chăng cũng do những mối duyên chồng chất tự ngàn xưa góp lại?

Dù phải hay không, dù câu chuyện "mua vui" này chẳng có chút nào được xác tín – chuyện kể mà -, người viết cũng xin ghi lại hầu bạn đọc. HNL.

- Thầy Khóa!

Mũi đò vừa lao tới, giọng nói khá quen thuộc của cô lái khiến Sinh hơi lúng túng. Lần nào qua đò, Sinh cũng được cô lái vồn vã chào hỏi. Nhưng không phải là những câu chào hỏi xã giao thông thường. Sinh cảm nhận trong lời cô nói với mình, có ẩn ý riêng tư, tuy không có gì rõ rệt.

- Sao chưa có lần nào Cô Khóa đi theo Thầy Khóa?

Vừa ngồi vào mạn đò đã nghe cô lái hỏi, nhưng Sinh không trả lời. Chàng biết là cô lái này chanh chua lắm, thường chòng ghẹo mình, tuy chưa bao giờ thốt lời thiếu lễ độ. Vậy cứ im lặng là... vàng, đâu cần tranh hơn thua với cô. Bà con đi đò hầu như tán thành thái độ của Sinh. Ai nấy đều như lơ đãng không để vào tai những lời cô lái nói với Sinh.

- À! Em biết rồi, hay là thầy Khóa chưa có.. cô Khóa!

Thấy Sinh vẫn im lặng, cô tiếp:

- Thì ra Thầy Khóa đang ngấp nghé ái nữ của Cụ Tú Cự Vượng!

...

Ðò cập bến, sau khi cột giây vào chiếc cọc đóng sẵn, cô lái nhìn Sinh rảo bước lên đê, nói với theo:

- Nhớ cho em gửi lời thăm Lương tiểu thư nhé, Thầy Khóa!

Lương tiểu thư mà cô lái đò vừa nói đây là con gái duy nhất của cụ Tú Cự Vượng. Cô lái đò ranh mãnh này không hiểu sao cũng biết là cụ Tú có ái nữ. Nhưng cô nói Sinh đang ngấp nghe Lương tiểu thư là không đúng. Sinh tuyệt nhiên không có ý này. Sinh chỉ thoáng thấy tiểu thư vài lần trong suốt mấy năm đến hầu thăm cụ Tú. Do vậy mà Sinh mong được gặp cô một lần, nhưng dịp may chưa đến.

Một hôm, sau mấy tiếng đồng hồ đàm đạo, hai thầy trò mải mê câu chuyện, ngay trong bữa cơm thanh đạm, nên quên là đã quá canh Hai. Cụ Tú giữ Sinh ở lại qua đêm, vì giờ đó đâu còn đò ngang qua bên kia sông Hồng nũa.

Sáng hôm sau, trước khi lạy biệt cụ để ra về, Sinh được cụ tặng bức tranh Tố Nữ này.

Nguyên là trong lễ Thượng Nguyên tại Ðền Ngọc Sơn, Sinh được gặp lại Cụ Tú sau mấy năm cụ về Thái Bình dạy học. Cụ Tú coi Sinh như con, vì Sinh là thứ nam Cụ Tú Hà Ðông, bạn đồng khoa của cụ.

Hai bác cháu cùng đọc câu đối trong đền Ngọc Sơn:

- Lâm thủy, đăng sơn, nhất lộ tiệm nhập giai cảnh;

- Tầm nguyên, phỏng cổ, thử trung vô hạn phong quang.

(Xuống nước, lên non, một lối vào dần cảnh đẹp,

Tìm nguồn, hỏi cũ, trong đây lắm vẻ phong quang)

Cụ bảo Sinh:

- Thử trung mà đối với nhất lộ, có hơi ép, nhưng ý thì thật hay.

Ðến câu:

- Ðạo hữu chủ trương, Ðẩu Bắc văn minh chi tượng;

- Nhân đồng chiêm ngưỡng, Giao Nam lễ nhạc chi đô.

(Ðạo có chủ trương, nền móng văn minh Ðẩu Bắc;

Người đều chiêm ngưỡng, kinh đô lễ nhạc Giao Nam).

Cụ bảo Sinh:

- Lễ nhạc! Tự ngàn xưa, Cha Ông ta từng nói, đại ý: danh không chánh thì ngôn không thuận; ngôn không thuận thì Lễ Nhạc phế bỏ; Lễ Nhạc phế bỏ thì người dân không còn chỗ nương nhờ. Từ khi người Pháp đặt nền bảo hộ trên xứ này, tuy Văn Miều còn, nhưng Lễ Nhạc đâu được như xưa nữa...

rồi cụ tiếp:

- Bữa nay có món ăn thanh đạm của miền quê mới đem ra, cháu ghé bác ăn cơm chiều, luôn tiện bác cho cháu xem bức tranh TỐ NỮ mà Làng Tranh Kinh Bắc mới tặng bác.

Ðêm đó, trong lúc trà dư, tửu hậu, hai bác cháu ngồi trên tràng kỷ, Cụ chỉ tay vào bức tranh treo trên tường, bảo Sinh:

- Vốn là 4 bức, nhưng sau lần bị cơn hỏa hoạn, người quen của Bác chỉ còn lại bức này: thiếu nữ đang gảy đàn. Bác cho rằng đây cũng là một loại tranh Lễ Nhạc. Ta cứ mường tượng đang được nghe tiếng đàn réo rắt, véo von, cũng thấy trong lòng thanh thản.

Sáng mai, bác tặng cháu bức tranh này. Khung cảnh của cháu phù hợp với tranh hơn là bên này. Vì nhà cháu gần ven sông, vào những đêm Thu trăng sáng, gió lộng từ mặt sông thổi vào, cháu ngắm tranh với cõi lòng thanh khiết, nếu có duyên, cháu có thể nghe được tiếng vô thanh trong không giới!..

Qủa nhiên, Sinh nghe tiếng đàn từ khe rèm vẳng lại. Ðưa mắt nhìn qua bức bình phong, Sinh chợt nhận ra, tiếng đàn không phải từ phía ngoài vang lại, mà hình như ở đâu đây, ngay trong căn phòng này. Thốt nhiên Sinh nhìn lên bức tranh Tố Nữ treo trên tường, lung linh dưới ánh đèn dầu.. Lắng tai nghe, Sinh cảm nhận được tiếng đàn quả được phát ra từ bức tranh này... Sinh định thần lại, cho rằng mình đang trong tình trạng giữa thực và mê!…

Sinh ngồi dậy, đăm đăm nhìn bức tranh chuyển động. Rõ ràng thiếu nữ cầm đàn bằng tay trái, nhẹ bước ra khỏi khung tranh

- Tiện thiếp kính chào tiên sinh!

Sinh đứng lên, nghiêng mình đáp lại lời chào của người đẹp:

- Không dám, xin chào cô nương!

Sinh chỉ tay vào chiếc đôn đối diện bên án thư:

- Xin mời cô nương an tọa.

Thiếu nữ không nề hà, kéo vạt áo ngồi xuống.

Sinh tiếp lời:

- Tiểu sinh được cô nương giáng lâm, không biết có điều chi chỉ giáo?

Cô gái nhỏ nhẹ:

- Chỉ giáo thì không dám, tiện thiếp ra đây để cáo biệt tiên sinh!

Sinh ngạc mhiêm:

- Cáo biệt? Ở đây có điều gì khiến cô nương không được hài lòng?

- Thưa tiên sinh, thiếp đã mãn nhiệm tại địa phương này...

Thấy Sinh như ngơ ngẩn tiếc nuối, thiếu nữ lại lên tiếng:

- Nếu có duyên, tiện thiếp sẽ được cùng tiên sinh tái kiến.

Sinh chợt nhớ ra điều gì:

- Cô nương vừa nói là mãn nhiệm tại địa phương này, có thể cho tiểu sinh biết là nhiệm vụ gì không?

- Câu chuyện này có liên quan đến tiên sinh...

- Tiểu sinh chưa hiểu ý cô nương. Chẳng hay chuyện liên quan dế tiểu sinh này, là họa hay phúc đây?

Người đẹp thẳng thắn:

- Nếu là phúc thì không phải họa. Nếu là họa thì khó tránh. Phúc hay họa còn tùy vào số mạng của tiên sinh. Ðiều chắc chắn là nếu tiên sinh muốn vì tha nhân, thì đây là cơ hội tốt.

- Xin cô nương chỉ giáo, tiểu sinh cần phải làm gì?

Nguyên là Lương tiểu thư đang bị một oan hồn đòi trả món nợ ... tình. Dù cho tiểu thư không phải người cố ý gây ra món nợ này. Hồn oan là ca nữ của một phường hát dạo.

Trong một buổi hát chầu vào dịp lễ Ðức Hưng Ðạo Ðại Vương, Phường Hát Ðông Ðô có một ca nữ dùng thuốc độc tự tử ngay sau đêm hát. Thiên hạ đồn rằng cô gái bị thất tình, mà tình địch của cô lại chính là Lương tiểu thư, ái nữ của cụ Tú Cự Vượng! Thực ra, Lương tiểu thư không hề hay biết chàng trai đang theo đuổi mình lại là người yêu của cô gái vô danh trong Phường Hát Ðông Ðô. Dù cho có nhiều mai mối tới lui nhà cụ Tú, nhưng cụ Tú chưa có quyết định về hôn nhân của ái nữ. Về phần Lương tiểu thư thì nhất định là phải vâng lời cha mẹ "đặt đâu con ngồi đấy", còn trong chỗ riêng tư, nàng chưa hề có tình ý gì với chàng trai, mà cũng chưa hề gặp mặt chàng lần nào.

Rất đáng tiếc, ca nữ dại dột sớm tuyệt vọng nên đã tìm cái chết cho thoát nợ đời vì cho rằng mình không xứng đáng bằng Lương tiểu thư! Cô ta trước khi chết vẫn còn oán hận Lương tiểu thư và nguyện kiếp sau sẽ đòi món nợ tình này! Mộ của cô nằm trong nghĩa trang làng Nhì, có sáu chữ Hán ghi trên tấm bia: Thứ Nữ Ðoàn Thị Chi Mộ.

Khoảng một năm, sau khi cô gái bất hạnh nằm xuống, có những đêm Lương tiểu thư nằm mơ thấy lãng đãng một bóng hình thiếu nữ mặc toàn đồ trắng lướt đến bên giường và lên tiếng đòi mạng! Cụ Tú Cự Vượng tuy không tin câu chuyện kể, nhưng thấy con gái ngày càng xanh xao, vàng vọt, đành buộc lòng phải để Cụ Bà lên Ðền Ngọc Sơn xin cúng Sao, giải hạn. Cụ Bà còn được đem con gái xuôi vùng đồng bằng để dâng cho Bà Chúa Liễu, trong một đại lễ ở miền giáp ranh hai tỉnh Ninh Bình và Thanh Hóa.

Bữa kia, có người học trò cũ đem bức tranh Tố Nữ (trong bộ tứ bình đã bị cháy ba bức) đến biếu, cụ đem treo ngoài phòng khách là nơi trưng bày nhiều tranh Dân Gian xưa, nay do các nghệ nhân Việt vẽ và in mộc bản.

Rồi tự nhiên Lương tiểu thư bớt dần mộng mị. Người nhà Cụ Tú, có kẻ bàn tán cho là sở dĩ tiểu thư giảm bệnh là do kết quả việc cúng Sao giải hạn; người thì cho là do kết của của việc dâng Cô cho Ba Chúa Liễu.

Chỉ có Lương tiểu thư là cảm nhận được sự phù hộ thiếu nữ trong bức tranh treo trên tường.

Bởi vì sau khi tranh được đem đi, những cơn ác mộng lại hành hạ Lương tiểu thư, khiến gia nhân trong gia đình cụ Tú xôn xao. Lời bàn tán đến tai Sinh, nên chàng dự định là sẽ xin hầu chuyện cụ Tú để trình bày ý nguyện. xin trả lại bức tranh để Lương tiểu thư được giảm bệnh.

. ...

Và bây giờ, người trong tranh vừa ngỏ ý từ biệt Sinh.

- Thì ra cô nương đã biết là sáng mai tiểu sinh sẽ đem bức tranh qua bên cụ Tú Cự Vượng. Tiểu sinh làm như vậy chính là phù hợp với tâm ý của cô nương muốn cho tiểu sinh vì Lương tiểu thư mà...

Thiếu nữ thở dài:

- Cảm ơn tiên sinh có hảo ý. Nhưng tiện thiếp đã nói rằng hết nhiệm vụ ở địa phương này, bao gồm cả khu vực tả và hữu ngạn sông Hồng. Ðến giữa giờ Tý, bức tranh sẽ không còn là nơi mà tiện thiếp nương thân nữa. Vì thế, tiên sinh có đem tranh trả lại cụ Tú hay không, cũng không còn tác dụng nào nữa. Hẳn tiên sinh đã hiểu ý tiện thiếp. Do vậy mà chính tiên sinh mới là người "giải oan" cho Lương tiểu thư, chớ không phải tiện thiếp nữa!

Thấy Sinh vẫn còn chưa minh bạch, cô gái chậm rãi:

- Cõi Trên có cơ huyền diệu, tiện thiếp không thể tiết lộ. Chỉ xin khuyên tiên sinh là, nếu cụ Tú có yêu cầu tiên sinh làm điều gì vì ái nữ của cụ, mong tiên sinh sẽ không nề hà.

- Tiểu sinh có liên quan gì đến chuyện riêng tư của Lương tiểu thư, thưa cô nương?

- Có mối giây ràng buộc vô hình. Nói cách khác, tiên sinh từng co ùmón nợ phải trả cho cô gái bất hạnh của Phường Hát Ðông Ðô. Cô ấy cứ nhè Lương tiểu thư là người không vay để đòi trả. Tiên sinh làm điều gì cho Lương tiểu thư, cũng tức là trả nợ xưa cho ca nữ vậy...

Nói xong, thiếu nữ nghiêng mình cúi đầu chào Sinh. Trái với ý nghĩ của sinh là cô sẽ bước vào bức tranh, thiếu nữ lại bay lướt ra phía ngoài. Từ đó, không bao giờ Sinh còn nghe tiếng đàn phát ra từ bức tranh Tố Nữ nữa!

Sau lần Sinh hầu chuyện cụ Tú Cự Vượng, không ai còn thấy Sinh xuất hiện hai bên tả và hữu ngạn sông Hồng!

Mộtù môn sinh của cụ Tú, trong dịp đến thỉnh an , đã trình với cụ, rằng vào buổi Lễ tại đền Kiếp Bạc mới đây, ông ta đã trông thấy một nhà sư có khuôn mặt và dáng dấp giống hệt Sinh, đứng trên Trai Ðàn.

Cụ Tú chỉ mỉm cười.