Vậy để đáp lòng ưu ái của quý vị, NV xin thay đề tài. Lần này xin bàn về "Chữ Việt Trên Báo Việt". Ở đây, NV chỉ muốn nói đến các báo Việt ngữ của đồng bào tỵ nạn Cộng sản ở hải ngoại. Còn các báo chữ Việt khác, xin không đề cập tới. 

Sở dĩ NV muốn minh bạch là chỉ đề cập tới các báo Việt ngữ của đồng bào tỵ nạn Cộng sản ở hải ngoại, bởi với bốn chữ tỵ nạn Cộng sản in nghiêng, cũng đủ phân ranh với những tờ báo chữ Việt khác. Tuy nhiên, NV chỉ ghi sự kiện mà không nêu xuất xứ, để tránh ngộ nhận. Nhưng thiết nghĩ, báo nào mà những ghi nhận nêu ra phù hợp, xin vui lòng thể tất cho và cũng xin coi lại các bài viết trước khi lên máy. Con em chúng ta, nhất là các thế hệ sau, càng phải được những người đi trước tránh cho những lỗi lầm khi viết chữ Việt. Chúng ta đã mất tất cả, chỉ còn văn hóa truyền thống, mà chữ Việt là vốn quý muôn đời, mong được các phụ huynh trân trọng truyền đạt lại cho con em. Có người không lạc quan, nói với NV là chỉ trong vòng chưa tới 20 năm sau, có thể sẽ không còn sách báo chữ Việt ở hải ngoại nữa! NV hy vọng là sự lo ngại đó sẽ không bao giờ xảy ra, như lời Phạm Quỳnh tiên sinh đã nói: "Người Việt còn, tiếng Việt còn".

Một tờ báo của người Việt tỵ nạn Cộng sản đăng tin "Luật Sư Ngô Bá Thành Ðã Qua Ðời". Bên cạnh tấm hình của người quá vãng, có những dòng chữ như sau:

Vào lúc 22 giờ 50, ngày 3/2 bà Ngô Bá Thành - Phó Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam, Ủy viên Ðoàn Chủ tịch UBTWMTTQVN, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội, Ðại biểu QH khóa 6,7,8,10... đã đột ngột qua đời.

Ðọc đoạn tin trên, quý vị có thấy giống hệt tin đăng trên các báo của CSVN trong Nước không? Lối viết này lẽ ra không phải do người viết tin cho các báo Việt ngữ của đồng bào tỵ nạn Cộng sản hải ngoại đặt bút! Thế mà bản tin lại do tờ báo của người Việt tỵ nạn Cộng sản ở Hoa Kỳ viết! Chuyện như đùa!

Một câu chuyện đăng báo, có đoạn sau đây là lời của một thanh niên: 

- "Cha mẹ tôi đã bị sát hại vì đi ngược lại quyền lợi của ban Giám Ðốc.... Dù cho có mất mạng, tôi cũng phải trả thù cho họ!"

Chữ hoï ở đây không chấp nhận được. Con cái không bao giờ có thể dùng chữ họ để nói về Cha Mẹ mình! 

Càng tệ hơn, đọc trong một truyện ngắn:

- Những người đẻ ra tôi chẳng bao giờ để ý đến những cố gắng mà tôi lo cho chúng!

Tại sao không viết Cha Mẹ tôi mà lại viết Những người đẻ ra tôi?

Tại sao không viết lo Cha Mẹ mà lại viết lo cho chúng?

Trong mục Thư Tòa Soạn của một tuần báo có trích Thư Ðộc Giả:

-..."Tôi rất hoan nghênh mục Tìm Bạn Bốn Phương của bản báo... 

Chữ bản báo ở đây, lẽ ra phải viết là ... quý báo. Chúng ta đều hiểu, khi viết về tờ báo của mình mới ghi là bản báo. Còn nói về tờ báo mà mình liên lạc, nên ghi là quý báo.

Cũng như người ta thường hỏi tên của người đối diện:

- Xin vui lòng cho biết quý danh. Không bao giờ có ai hỏi... bản danh!

Thiển ý và đề nghị của NV:

* Khi dùng từ quyù , xin nhớ là chữ quý không hề là số nhiều. Ta quen viết hay nói: Thưa Quý Vị, và được hiểu rộng là tất cả các vị đang có mặt. Thực ra không phải như vậy. Nếu muốn thưa tất cả mọi người, nên dùng cụm từ các quý vị. Nhưng người mình đã quen dùng quý vị để chỉ số nhiều, tưởng cũng nên chấp nhận.

* Khi viết về người đàn bà có chồng là quân nhân đã hy sinh vì nước, thường viết là quả phụ của Tử Sĩ. Nếu chỉ viết quả phụ, thì hiểu là người đàn bà nói chung mà chồng đã mất!

* Khi viết về trẻ mồ côi, có thể viết cô nhi, không nên viết các em bé cô nhi.

* Khi viết về nơi ở của gia đình binh sĩ, nên viết Trại Gia Ðình Binh Sĩ; không nên viết Trại Gia Binh, vì chữ gia binh thường được dùng để nói đến các binh sĩ làm việc trong nhà của các ông bà ... lớn.

* Khi viết về bà vợ một ông lớn , ví dụ Thủ Tướng VNCH, nên viết bà XYZ (tên chồng), phu nhân của Thủ Tướng VNCH. Không nên viết Bà Thủ Tướng, trừ khi người đàn bà làm Thủ Tướng, như các Bà Thủ Tướng Ấn Ðộ, Anh Quốc... Như vậy ở Miền Nam VN (ngày xưa) không nên dùng cụm từ Bà Ðại Tướng XYZ, vì trong Nữ Quân Nhân QLVNCH, người mang cấp bậc cao nhất là Ðại Tá (Trần Cẩm Hương).

* Khi viết về người đàn ông góa vợ lấy vợ khác, chữ Hán là tục huyền. Còn người đàn bà góa chồng bước đi bước nữa, chữ Hán là tái giá. Nếu nói bạn trai... tái giá, chỉ là một kiểu nói đùa! Tái giá là người đàn bà xuất giá lần nữa. Cùng nghĩa với ... tái tiếu là cười lần nữa, cũng có nghĩa là tái giá. Bà Tương Phố trong bài thơ khóc chồng có những câu:

- Bước đi âu cũng thương nhau,
Dừng chân đứng lại cơ mầu dở dang.
Dây loan chắp nối đoạn tràng,
Ngâm câu tái tiếu, hai hàng lệ sa!

* Khi viết chữ Hán chúc mừng hôn lễ, nên dùng cụm từ Loan Phụng (hay Phượng) Hòa Minh. Loan là chim Phượng mái, Phụng là chim Phượng trống. Không nên viết Long-Phụng Hòa Minh, vì Long là con rồng được hiểu là giống đực. Lại nữa rồng trong truyền thuyết không phải loài chim. Chúng ta đều biết: Long, Ly, Quy, Phụng là tứ linh, là bốn thần vật (trong truyền thuyết) khác biệt nhau, không thể kết đôi.

* Khi viết về những chữ kỵ húy, nên thận trọng để tránh sai lầm. 

- Ví dụ họ Huỳnh (Miền Trung và Miền Nam) Hoàng (Miền Bắc) cũng chỉ là một họ, vì kỵ húy Ðoan Quốc Công Nguyễn Hoàng... vân vân ... 

- Ví dụ hai chữ trong bát quái: Càn (Miền Bắc) và chữ Kiền (Miền Trung và Miền Nam) cũng chỉ là một chữ. Nguyên do Kiền đổi thành Càn là kỵ húy từ đời nhà Trần (khoảng năm 1230) vì đây là chữ thứ hai trong tước phong Phụng Kiền Vương Trần Liễu... vân vân...

Viết đến đây, NV sực nhớ một câu chuyện, xin kể hầu bạn đọc:

Người Trung Hoa dựng vợ, gả chồng cho con em, thường tránh người đồng tông, tức cùng một họ, bất kể là họ xa, hay người dưng nước lã. Họ tán thành đôi con dì, con cô con cậu lấy nhau, vì cả hai không cùng một họ, trái với người Việt thường không chấp nhận như thế, dù trong phương ngôn có câu:

- Ðôi con dì, rù rì lấy nhau!

Ở Chợ Lớn trước đây có cuộc hôn nhân không thành, vì nhà trai họ Chu, nhà gái họ Châu. Nguyên do vì không phải người Hoa nào cũng biết chữ Hán, nên cô gái họ Chu và chàng trai họ Châu (đều không viết và đọc được chữ Hán) đã yêu nhau. Khi gia đình hai bên biết được, cuộc hôn nhân không thành, vì Châu và Chu là cùng một họ.

Nguyên do Chu đã được đổi thành Châu vì kỵ húy của Minh Vương Nguyễn Phúc Chu. Ðến nay phần lớn các tỉnh miền Trung và Nam VN vẫn dùng âm Châu, đọc là Châu Văn Tiếp, Ngô Tòng Châu thay vì Chu Văn Tiếp, Ngô Tùng Chu như các tỉnh Miền Bắc.

* Khi viết về những chữ gốc Hán. Theo NV, tốt hơn hết là tránh dùng từ Việt Hán, khi có thể được, để tránh việc dùng sai. 

- Ví dụ sầm uất có nghĩa là nơi thâm sơn cùng cốc, u buồn vắng vẻ. Thế mà đã có sách in sầm uất có nghĩa là nơi thị tứ đông vui!

- Biểu muội, biểu ca là những từ dùng để chỉ các anh chị em con cô con cậu hay đôi con dì của người Trung Hoa. Những từ này không... Việt Nam chút nào, chúng ta không nên dùng.

* Hiền và Ngu

Trong văn chương Trung Hoa, người tư xưng thường dùng chữ Ngu tỏ ý khiêm tốn. Còn nói với người khác thì dùng chữ Hiền, tỏ ý tôn trọng. Ví dụ: "Ngu huynh đã biết ý hiền đệ" Vậy cụm từ hiền huynh không phải để tự xưng, mà dùng để nói với bằng hữu hay người em đối diện.

* Mãi và Mại

Một số các bạn ta thường ít để ý, khi dùng hai từ Mãi và Mại. Ðây là hai chữ Hán: Mãi là mua, Mại là bán. Vây một bé gái bị bán vào động chứa, buộc phải hành nghề mại dâm (bán dâm), không phải mãi dâm (mua dâm). 

* Những chữ đồng âm trong Hán Tự

Chữ Hán rất nhiều đồng âm. Ví dụ có đến 13 chữ Minh. Chữ này có nhiều nghĩa, tùy theo bộ. Chữ Minh có bộ Nhật nghĩa là sáng, bộ Mịch là tối, bộ Thủy là biển, bộ Mãnh là thề, bộ Thảo là trà như Hương Minh là trà thơm... Nhưng trong chữ Việt đều viết là Minh, vậy xin đề nghị nên tùy theo nội dung mà dùng để tránh lầm lẫn.

* Những từ đảo ngược lại có nghĩa khác nhau.

Chữ, Tiếng Việt có những từ đảo ngược mà cùng nghĩa, như ái ân, ân ái; yêu thương, thương yêu... Nhưng chữ Hán không phải vậy: Hạ Thành: Ðánh chiếm lấy thành của đối phương; Thành Hạ: ở dưới thành. Yếu Ðiểm: Nơi quan trọng nhưng điểm yếu lại là chỗ kém cỏi. Xin được lưu ý.

* Nhân viết đến chữ Ðối Phương, NV từng nghe một câu: "Anh tỏ tình với cô B. vậy phản ứng của đối phương ra sao?" Ðối phương ở đây là cô B. Cách nói này không phải Việt Nam. Chúng ta không nên dùng. Vào trường hợp này, Ta nói... phản ứng của cô ấy ra sao?

* Những chữ thừa.

* Khi viết về người lính, có thể viết quân nhân, hay người lính, hay chiến sĩ. Nếu viết người quân nhân là thừa chữ người.

* Khi viết cụm từ thiếu phụ ta hiểu là người đàn bà trung niên. Như vậy không nên viết :"Người thiếu phụ này còn trẻ". Cũng không cần dùng cụm từ người thiếu phuï, chỉ viết thiếu phụ cũng đủ. 

* Một người nằm xuống, nếu từ 59 tuổi trở xuống thì nên ghi là hưởng dương. Từ 60 trở lên mới ghi là hưởng thọ.

* Nên phân biệt Tiếng và Giọng.

Người Việt chỉ có tiếng Việt phổ thông từ Nam chí Bắc và tiếng của các dân tộc tiểu số.

Tiếng Việt phổ thông có nhiều giọng nói, và cách diễn đạt tùy địa phương: giọng Bắc (thành thị, thôn quê); giọng Trung (Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Quảng Ngãi, Nha Trang...) giọng Miền Nam...

Do vậy mà không nên nói và viết: tiếng Bắc, tiếng Trung, tiếng Nam!

* Nhập gia tùy tục.

Tính chất địa phương rất quan trong trong cách nói và viết, - tiếng và chữ – Việt. 

Ví dụ: Người Miền Bắc nói chuyện với người Miền Nam, không nên nói: -" Thằng cả nhà tôi..." Vì chữ Cả trong Nam rất quan trong, chỉ danh Ông Cả, một vị chức sắc đứng đầu hội đồng xã. Người con đầu lòng trong Nam được danh xưng cô hay cậu HAI, không ai dùng tiếng hay chữ Cả!

* Chữ Hán, Chữ Nôm.

Chúng ta đều biết, do ảnh hưởng của cả ngàn năm Bắc thuộc, văn tự mà chúng ta dùng hôm nay có đến hơn phân nửa là những từ Hán đã Việt hóa. Nhiều từ còn giữ luôn cách đọc của chữ Hán của Cha Ông để lại. Có những từ không thể thay bằng chữ Nôm, như Hạnh Phúc, Hòa Bình, Tự Do. Cũng vì chúng ta có rất nhiều từ chữ Hán, nên tiếng nói và chữ viết rất phong phú. Nói Tình Mẫu Tử, hay Tình Mẹ Con cũng được hiểu như nhau. Ta thấy chữ Tình, nguyên là chữ Hán đã Việt hóa, không thể thay bằng chữ Nôm, vì chữ Nôm cũng viết Tình y như chữ Hán. Cha Ông ta, khi sáng tạo ra chữ Nôm (tức chữ Nam), đã dùng những chữ Hán ghép lại. Chữ nào dùng sẵn đã quen mà mọi người đều hiểu ý, thì không cần ghép thêm chữ để tạo ra chữ mới nữa. Ví dụ:

- Trăm năm trong cõi người ta,
Chữ tài, chữ mệnh, khéo là ghét nhau.

Hai chữ tài, mệnh sẵn có trong chữ Hán, nên trong bản Truyện Kiều chữ Nôm vẫn dùng Hán tự để viết.

* Khi viết cụm chữ Hán, hoặc dùng chữ Hán Việt, hoặc dùng chữ Nôm. Hai thứ chỉ nên chọn một. Do vậy mà khi viết về người đàn bà góa chồng, có thể viết quả phụ (từ Hán Việt) hay bà góa. Không nên viết nửa chữ nửa nôm như góa phụ!

Trên đây chỉ ghi một vài thiển ý và đề nghị của NV, dám mong được các vị phụ huynh quan tâm hầu giúp con em chúng ta bảo tồn và phát huy Việt ngữ tại hải ngoại.

Bài viết còn nhiều thiếu sót, xin các vị Cao Minh bổ túc cho.

Vạn tạ.

Hoa Thạnh Ðốn Tiết Xuân Phân, năm Giáp Thân (2004)
Hoàng Ngọc Liên