Nho+' nhau xin nho+' ti`nh da^n to^.c,
La(?ng la(.ng ma` xem DDa' No+? Hoa\.

Hai ca^u tho+ tre^n dda^y cu?a Co^' Thu+o+.ng To.a Thi'ch Thanh Long ma` to^i dda~ ghi trong ba`i "Nha` Su+ Cu?a To^i (*) la` do "O^ng Cu." ddo.c cho ma^'y anh em tu` nghe ta.i tra.i "ca?i ta.o" Thanh Phong, huye^.n Nhu+ Xua^n, ti?nh Thanh Ho'a, va`o na(m 1980.

Ho^`i ddo', ha^`u nhu+ to^i kho^ng tha('c ma('c gi` ve^` chuye^.n dda' no+? hoa, chi? coi la` "O^ng Cu." vui mie^.ng ddo.c va^.y tho^i\. Trong dda^`u to^i, kho^ng ma^'y tin tu+o+?ng va`o chuye^.n DDa' co' the^? no+? Hoa nhu+ thu+.c va^.t.

Nhu+ng mo+'i dda^y, ddu+o+.c anh Va^n Paul, mo^.t o^ng ba.n o+? DDa^'t Ti`nh Nha^n, - tu+'c thu? ddo^ Hoa Tha.nh DDo^'n, no'i theo Anh Con Trai Ba` Ca? DDo.i, tu+'c Co^ng Tu+? Ha` DDo^ng, bu't danh cu?a Hoa`ng Ha?i Thu?y – cho ddi xem Skyline Caverns ga^`n Washington DC Area, chi? ca'ch Front Royal tre^n DDu+o+`ng 340 mo^.t da(.m, vo^ Interstate 66 ro^`i Exit 13 –. 

Skyline Caverns la` mo^.t trong va`i no+i tre^n the^' gio+'i ma` ta co' the^? tha^'y ca'c ddo'a hoa do DDa' no+? ra, co`n go.i la` "Hoa Lan Cu?a Vu+o+ng Quo^'c Khoa'ng Cha^'t". Nhu+~ng ddo'a hoa na`y nhu+ tha'ch ddo^' vo+'i tro.ng lu+.c, da`n tra?i kha('p ca'c hu+o+'ng cu?a tra^`n ddo^.ng ma` su+. ta(ng tru+o+?ng chi? u+o+'c chu+`ng mo^.t inch trong ba?y nga`n na(m, theo ba?n thuye^'t minh cu?a ngu+o+`i hu+o+'ng da^~n.

To^i dda~ ddu+o+.c tha^'y ta^.n ma('t, nhu+~ng Hoa DDa' tre^n ca'c tra^`n ddo^.ng, nhu+ nhu+~ng nhu~ tha.ch o+? Vi.nh Ha. Long VN.

John, hu+o+'ng da^~n vie^n "tour" la` mo^.t thanh nie^n ra^'t tre?. Theo John thi` cu+' khoa?ng ba?y nga`n na(m, hoa dda' mo+'i no+? the^m chu+`ng mo^.t inch!

Tay ca^`m chie^'c dde`n ba^'m soi ca'c nga'ch va` tra^`n ddo^.ng, – anh ta, no'i lie^n ho^`i ca'c ba`i "tu?", - mo^~i nga`y 2 xua^'t -, luo^n mi?m cu+o+`i, ho`a nha~ tra? lo+`i ca'c ca^u ho?i du kha'ch ne^u ra\. Tho^ng thu+o+`ng thi` John ddi tru+o+'c, dde^'n mo^.t ddie^?m chua^?n, anh ta du+`ng la.i, cho+` ngu+o+`i kha'ch ddi cha^.m nha^'t vu+`a to+'i phi'a sau mo+'i tri`nh ba`y tie^'p dde^? ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i dde^`u ghi nha^.n y' nghi~a cu?a ca?nh tri'. Sau ddo', John la.i ddi ve^` phi'a tru+o+'c dde^'n mo^.t ddie^?m chua^?n ke^' tie^'p. Nhu+ng khi dde^'n mo^.t ddie^?m "junction" hai ddoa`n du kha'ch vo+'i hai hu+o+ng da^~n vie^n ga(.p nhau, to^i ra^'t nga.c nhie^n vi` trong ddoa`n be^n ca.nh co' mo^.t khuo^n ma(.t tha^.t quen thuo^.c ma` nha^'t tho+`i to^i kho^ng the^? nho+' ra la` ai\. Tho+`i gian ga^`n dda^y, tri' nho+' cu?a to^i tha^.t ke'm. La. mo^.t ddie^`u la`, vie^.c tru+o+'c ma('t thi` mau que^n, nhu+ng chuye^.n nga`y xu+a thi` de^~ nho+'. Nhu+ng sao to^i va^~n chu+a nho+' ra khuo^n ma(.t tha^.t quen thuo^.c vu+`a ke^? tre^n dda~ tu+`ng ga(.p o+? dda^u! The^' ro^`i khi he^'t gio+` quy ddi.nh, khi ra kho?i Cavern, to^i dda'nh ba.o dde^'n ga^`n "khuo^n ma(.t tha^.t quen thuo^.c" a^'y, ngo? lo+`i:

- Xin Ba` thu+' lo^~i, cho phe'p to^i ho?i tha(m, pha?i cha(ng Ba` la` ngu+o+`i Vie^.t Nam?

- DDu'ng va^.y, thu+a o^ng! Ra^'t ha^n ha.nh ddu+o+.c ga(.p "ddo^`ng hu+o+ng" tre^n nu+o+'c My~!

- Cho to^i ho?i the^m. Be^n que^ nha`, Ba` o+? Sa DDe'c?

Ngu+o+`i dda`n ba` nga.c nhie^n:

- Da.! Va^.y o^ng la`...

To^i reo le^n:

- DDu'ng la` Nguye^.t ro^`i!

Vu+`a lu'c ddo', thie^'u nu+~ ddi be^n ba` le^n tie^'ng:

- Ba` Ngoa.i, ra xe tho^i!

Nguye^.t ga^.t dda^`u:

- Ngoa.i bie^'t ro^`i\.

Ro^`i quay sang to^i:

- To^i dda~ ngo+` ngo+. o^ng la` ... anh Thanh nga`y xu+a\. Kho^ng de` ddu'ng la` anh!

- Cho to^i xin so^' phone ddu+o+.c kho^ng?

Nguye^.t la('c dda^`u:

- Xin ... anh cho to^i so^' ddie^.n thoa.i cu?a anh thi` tie^.n ho+n.

Sau khi ddu+o+.c to^i trao ta^'m danh thie^'p, Nguye^.t no'i:

- To^i se~ ke^u anh. Ta.m bie^.t!

- To^i mong tin Nguye^.t. Ta.m bie^.t.

Da(.m da`i tra(ng nu+o+'c Sa Giang,
Va(?ng rung tie^'ng nha.c, ro^.n ra`ng lo+`i tho+...

Ve^` nha` tro., dde^m a^'y to^i mo+ ma`ng tha^'y mi`nh ddang o+? thi. xa~ Sa DDe'c, men theo ddu+o+`ng To^'ng Phu+o+'c Ho`a, vo^ mo^.t con he?m ke^' tru+o+`ng Ma^~u Gia'o ro^`i du+`ng cha^n tru+o+'c mo^.t ca(n nha` kie^'n tru'c theo lo^'i co^?. Co' tie^'ng ngu+o+`i con ga'i mu+`ng ro+~:

- Anh Thanh!

Co^ gia'o Nguye^.t tu+o+i cu+o+`i bu+o+'c ra\.

To^i vui ve? cha`o co^:

- Co^ gia'o ma.nh gio?i?

Nguye^.t tu+. nhie^n ca^`m tay to^i ke'o vo^ nha`:

- Anh dde^'n tha(m kho^ng cho hay tru+o+'c, la`m Nguye^.t quy'nh qua'. Mo+`i anh ngo^`i cho+` Nguye^.t pha ca` phe^, chi? mo^.t la't tho^i\.

To^i ngo^`i xuo^'ng tru+o+`ng ky?, trong lu'c Nguye^.t ddi vo^ phi'a trong. Nhie^`u na(m so^'ng ta.i mie^`n Ha^.u Giang, anh cha`ng Ba('c Ky` mo+'i di cu+ (1954) nhu+ to^i dda~ quen vo+'i sinh hoa.t ca'c gia ddi`nh mie^`n Nam, ra^'t co+?i mo+?, cha^n tha`nh, kho^ng chu't na`o kha'ch sa'o\. Lu'c na~y, Nguye^.t tu+. nhie^n ca^`m tay to^i ke'o vo^ nha`. DDie^`u na`y kho^ng the^? xa?y ra ddo^'i vo+'i mo^.t hoa`n ca?nh tu+o+ng tu+. tre^n dda^'t Ba('c. Ngoa`i ddo', du` ti`nh trong nhu+ dda~, ma(.t ngoa`i va^~n co`n e, huo^'ng chi to^i vo+'i Nguye^.t chi? mo+'i ga(.p nhau mo^.t la^`n, trong buo^?i le^~ be^' ma.c nie^n ho.c vu+`a qua ta.i tru+o+`ng Nu+~ Trung Ho.c Sadec. Nguye^.t co' mo^.t co^ ba.n la`m gia'o su+ ta.i tru+o+`ng na`y, ne^n dde^'n tham du+. cho vui lo`ng ba.n. To^i ddo'ng vai thay ma(.t phu. huynh ho.c sinh vi` vo+. cho^`ng ngu+o+`i ba.n chu? nha` tro. cu?a to^i ma('c co^ng chuye^.n kho^ng the^? tham du+. nga`y ra tru+o+`ng cu?a ddu+'a con ga'i nho?. Con nho? nga`y tru+o+'c la` ho.c tro` ma^~u gia'o cu?a co^ gia'o Nguye^.t. No' gio+'i thie^.u Nguye^.t vo+'i to^i, la.i ba`y dda(.t no'i the^m, to^i la` ngu+o+`i la`m tho+, co' ba`i dda(ng ba'o tre^n Se` Goo`ng! 

Nguye^.t to? ra ra^'t chu' y' dde^'n to^i\. Na`ng no'i:

- Bu+~a na`o anh Thanh ghe' em cho+i, chi? cho em ca'ch la`m tho+ sao cho ddu+o+.c ddu+o+.c chu't xi'u\. Em co' mo^.t ta^.p nha^.t ky', thu+o+`ng ghi la.i nhu+~ng ba`i tho+... con co'c. Mong anh...

To^i la('c dda^`u:

- Kho^ng da'm dda^u, co^ gia'o!...

Ngu+o+`i mie^`n Nam ra^'t tha(?ng tha('n, kho^ng he^` ca^u ne^. nhu+~ng tie^?u tie^'t, nha^'t la` nhu+~ng co^ ga'i Mie^`n Ta^y ma` to^i tu+`ng ga(.p, thu+o+`ng to? ra ra^'t tin tu+o+?ng va`o tu+ ca'ch cu?a ba.n be`. Do va^.y ma`, to^i dda~ tu+`ng chu+'ng kie^'n mo^.t va`i ca^u chuye^.n co' ke^'t qua? kho^ng hay, ma` pha^`n thie^.t tho`i bao gio+` cu~ng da`nh cho pha'i nu+~!

Bie^'t va^.y ne^n to^i tha^.n tro.ng trong nhu+~ng la^`n tie^'p xu'c nhu+ the^' na`y, vo+'i mo^.t co^ ga'i o+? mo^.t mi`nh trong ca(n nha` tu+` ddu+o+`ng cu?a cha o^ng dde^? la.i\. To^i dda~ ddu+o+.c Nguye^.t cho hay la` ba ma' co^ chi? co' 2 con. Anh hai co^ va` co^. Ngu+o+`i anh lo+'n ho+n co^ tre^n 10 tuo^?i, dda~ tham du+. cuo^.c kha'ng chie^'n cho^'ng Pha'p, hie^.n kho^ng co' tin tu+'c gi`. Co^ nha^'t ddi.nh o+? ddo^.c tha^n, nha^.n hu+o+ng ho?a va` thay anh lo pha^`n mo^. cu?a o^ng ba`, cha me., cu'ng gio^~ ha`ng na(m...

Nguye^.t ca^`m chie^'c di~a, tre^n co' dda(.t ly ca` phe^ dde^'n tru+o+'c ma(.t to^i, di.u da`ng:

- Anh Thanh du`ng ca` phe^!

To^i ddo+~ chie^'c di~a dda(.t tre^n ba`n:

- Co^ kho^ng uo^'ng sao?

- Em chi? uo^'ng nu+o+'c ddun so^i dde^? nguo^.i\. Anh cu+' tu+. nhie^n ddi! DDe^? em la^'y ta^.p Nha^.t Ky'...

La't sau, Nguye^.t trao cho to^i mo^.t cuo^'n ta^.p hai tra(m trang. Ngoa`i bi`a co' do`ng chu+~: "Nha^.t Ky' cu?a Nguye^.t". 

Co^ mo+? cuo^'n ta^.p chi? tay vo^ 1 trang, no'i vo+'i to^i:

- Anh coi ba`i tho+ 4 ca^u na`y, su+?a giu`m em.

To^i ca^`m cuo^'n ta^.p, ddo.c nhu+~ng do`ng chu+~ nho?, vie^'t nghie^ng:

- Tra(ng dde^m mo^.t gia?i Sa Giang,
Ma'i dda^`u nhuo^.m a'nh dda.o va`ng chu+a phai\.
Men theo mo^.t ddoa.n ddu+o+`ng da`i,
Va^~n co`n vu+o+ng bu.i tra^`n ai tre^n ddo+`i!

To^i nhi`n Nguye^.t:

- Tho+ cu?a co^ gia`... ho+n ngu+o+`i va` ra^'t chi?nh. DDa^u ca^`n su+?a nu+~a\.

Nguye^.t la('c dda^`u:

- Em kho^ng co' kha? na(ng la`m tho+ da`i\. Ba`i na`o cu~ng chi? co' bo^'n ca^u ha`! Nhu+ng co^ ddo.ng vo^ bo^'n ca^u la.i kho^ng he^'t y'.

Vu+`a no'i, Nguye^.t vu+`a la^.t qua mo^.t ddoa.n kha'c, dda~ dda'nh da^'u sa(~n:

- Co', kho^ng, cu~ng mo^.t no^~i nie^`m,
Cho hay ha^.u qua?, tie^`n duye^n lo+~ la`ng.
Me^nh mo^ng tra(ng nu+o+'c Sa Giang,
Con thuye^`n be^n phi'a bo+` ngang ngu+o+.c do`ng! 

Va` mo^.t ddoa.n kha'c:

- La`m sao no'i ddu+o+.c ra lo+`i,
Ne'n vo^ ta^m kha?m suo^'t ddo+`i ddu+o+.c sao?
Xin cu`ng nga`y tha'ng tie^u dao
Hoa tro^i theo gia?i suo^'i dda`o ve^` dda^u?

To^i nga.c nhie^n nhi`n co^ ga'i:

- Co^ co' ta^m su+. gi`, ne^'u coi to^i la` ba.n, xin cu+' gia~i ba`y\. To^i nghi~ ra(`ng ba.n be` tin ca^.y, giu'p ddo+~ nhau thie^.t ti`nh cu~ng la` ddie^`u an u?i cho chu'ng ta\.

To^i tha`nh thu+.c no'i tie^'p:

- To^i dda~ co' gia ddi`nh ne^n ddo^'i vo+'i ba.n ga'i bao gio+` cu~ng ki'nh tro.ng va` giu+~ mo^.t khoa?ng ca'ch ca^`n thie^'t, Nguye^.t ddu+`ng nga.i ta^m su+. vo+'i to^i!

Co^ ga'i cu'i dda^`u:

- Kho^ng pha?i em kho^ng tin anh. Nhu+ng anh kho^ng hie^?u ddu+o+.c nhu+~ng ti`nh ca?m u ua^?n, co' khi ma^u thua^~n, ra^'t kho' gia~i to? cu?a ngu+o+`i con ga'i\. Ngay ddo^'i vo+'i chi. em ruo^.t hoa(.c ba.n ga'i tha^n thie^'t, cu~ng nhie^`u khi kho^ng tie^'t lo^. ddu+o+.c. Mong anh hie^?u cho\.

To^i mi?m cu+o+`i:

- To^i tha^.t kho^ng co' y' chia se? nie^`m rie^ng tu+ cu?a Nguye^.t. Y' cu?a to^i la`, ne^'u Nguye^.t co' ddie^`u gi` ca^`n dde^'n, ngu+o+`i ba.n na`y se~ he^'t lo`ng.

Nguye^.t la('c dda^`u:

- Em dda^u co' gi` ca^`n pha?i qua^'y ra^`y anh. Anh kho^ng chi.u su+?a tho+ cho em thi` ...

To^i ddo+~ lo+`i Nguye^.t:

- To^i cu~ng chi? la` ngu+o+`i mo+'i bu+o+'c cha^n va`o la`ng tho+, dda^u co' kha? na(ng su+?a tho+ ddu+o+.c. Ne^'u Nguye^.t ca^`n mo^.t phu+o+ng thu+'c de^~ nho+' cho mo^.t va`i quy lua^.t tho^ng thu+o+`ng cu?a tho+, to^i sa(~n sa`ng ghi cho\. Nhu+ng to^i nghi~ kho^ng ne^n go` bo' va`o hi`nh thu+'c, cu+' dde^? tho+ tu+` trong ta^m tu+ thoa't ra, su+?a chu+~a cho lo+`i ho+.p vo+'i y', da^`n da^`n se~ quen ddi\. To^i ddo.c tho+ Nguye^.t, tha^'y ca'i ho^`n tho+ so^'ng ddo^.ng o+? trong, va^.y Nguye^.t cu+' tie^'p tu.c la`m tho+ cho mi`nh va` ha(?n se~ co' su+. ca?m tho^ng cu?a ngu+o+`i\.

DDe^'n dda^y, tha^'y dda~ no'i chuye^.n kha' la^u, to^i la^'y co+' co' co^ng chuye^.n, ddu+'ng le^n ca'o tu+`.

Nguye^.t ca^`m cuo^'n ta^.p tu+` tay to^i trao la.i dda(.t tre^n ba`n:

- Khi na`o ra?nh, mo+`i anh ghe' cho+i! Nguye^.t chi? co' mo^.t co^ ba.n ga'i, nhu+ng co^? dda~... sang ngang du+o+'i Nha Ma^n. Hie^.n tho+`i chi? co' anh la` ba.n.

To^i bu+o+'c ra cu+?a, ca^`m la^'y tay Nguye^.t:

- Ca?m o+n Nguye^.t cho uo^'ng ca` phe^ thie^.t ngon. He.n ga(.p la.i!

Nguye^.t cu'i dda^`u:

- Cha`o anh Thanh.

To^i bu+o+'c tro+? ra, dde^'n lo^'i re~ khua^'t mo+'i quay dda^`u la.i\. Nguye^.t co`n ddu+'ng tre^n bu+.c the^`m, tru+o+'c cu+?a, nhi`n theo to^i!

Tua^`n le^~ ke^' tie^'p, to^i co' vie^.c tro+? la.i Sa`i Go`n. Ma~i hai tha'ng sau, ngay buo^?i chie^`u ho^m mo+'i tro+? la.i Sadec, to^i la.i dde^'n tha(m Nguye^.t. To^i go~ cu+?a ma^'y la^`n ma` kho^ng tha^'y Nguye^.t ra mo+?, dda`nh ve^` nha` tro.. To^i cho la` Nguye^.t co' vie^.c gi` ddo' ne^n va('ng nha`. Nhu+ng ca? tua^`n le^~, ro^`i ca? tha'ng sau, ca'nh cu+?a nha` Nguye^.t va^~n kho^ng tha^'y mo+?. Tho^'t nhie^n to^i co' ca?m gia'c la` dda~ co' chuye^.n gi` kho^ng hay xa?y ra cho Nguye^.t. Nhu+ng to^i kho^ng co' ca'ch na`o do` ho?i tin tu+'c ve^` Nguye^.t, ngoa`i su+. tra? lo+`i cu?a co^ be' ho.c tro` con ngu+o+`i ba.n, dda~ tu+`ng gio+'i thie^.u Nguye^.t vo+'i to^i:

- Cha'u dda~ to+'i tru+o+`ng ma^~u gia'o ho?i tha(m ve^` co^ Nguye^.t. Ngu+o+`i ta cho hay la` ma^'y tha'ng nay co^? kho^ng dde^'n lo+'p, ma` cu~ng kho^ng co' ddo+n xin nghi? da.y\. Ho.c tro` co^? ddi ti`m nhie^`u no+i ma` chu+a co' tin tu+'c gi`!

To^i kho^ng the^? na`o hie^?u ddu+o+.c su+. va('ng ma(.t cu?a co^ ga'i\. La^`n cho't tu+` gia~ Sadec, to^i co`n dde^'n ca(n nha` cu~ 1 la^`n. Hai ca'nh cu+?a va^~n khe'p ki'n. Nguye^.t o+? dda^u?

Ma^'y chu.c na(m qua, to^i kho^ng co`n tin tu+'c gi` ve^` co^ ga'i Sa Giang, ngu+o+`i ba.n tho+ co' nhie^`u ta^m su+. thuo+? na`o\. Nhu+ng to^i va^~n hi`nh dung ddu+o+.c hi`nh a?nh cu?a Nguye^.t va` gio.ng no'i tha'nh tho't cu?a Na`ng. Ne^'u Nguye^.t co`n so^'ng, du` o+? hoa`n ca?nh na`o, to^i cu~ng ca^`u mong na`ng ddo.c ddu+o+.c nhu+ng do`ng chu+~ na`y cu?a ngu+o+`i ba.n nga`y xu+a, luo^n luo^n nho+' Na`ng vo+'i mo^.t nie^`m tra^n tro.ng.

Ca? tua^`n le^~ sau nga`y ga(.p la.i Nguye^.t trong Skyline Caverns , to^i ca`ng mong, ca`ng ma^'t. Nguye^.t dda~ kho^ng ke^u phone cho to^i nhu+ dda~ hu+'a\. Nhu+ng to^i ddu+o+.c nha^.n mo^.t bu+'c thu+ cu?a Nguye^.t. Thu+ chi? co' ma^'y do`ng chu+~:

Anh Thanh,

Chu'ng ta vu+`a ta'i ngo^. trong ha^`m dda'. Vo+'i Nguye^.t, vie^.c chu'ng ta ga(.p la.i nhau chi? the^m be~ ba`ng, buo^`n tu?i\. Nga`y xu+a, Anh dda~ dde^'n Sa DDe'c va` bo? ddi nhu+ mo^.t luo^`ng gio', ba^'t cha^'p co+n gio' dde^? la.i nhu+~ng gi` o+? Sa Giang. Anh na`o hay sao bao na(m tha'ng mong tin Anh, sau bao thu+ tu+` vie^'t ve^` Saigon kho^ng co' ho^`i a^m, tim Nguye^.t dda~ ho'a dda'! Nhu+ng Anh kho^ng co' lo^~i la^`m gi`, chi? la` ta.i Nguye^.t kho+` da.i ddi na('m ba('t mo^.t a?o a?nh. DDe^'n nay thi` nu+?a the^' ky? dda~ qua\. Chu'ng ta dde^`u co' nhu+ng bo^?n pha^.n kha'c nhau, kho^ng tie^.n lie^n la.c nu+~a\. Xin gu+?i ta(.ng anh ta^'m hi`nh Hoa DDa' ma` con cha'u cu?a Nguye^.t dda~ chu.p ddu+o+.c trong di.p tha(m Skyline Caverns vu+`a qua\.

Chu'c Anh An Nhu+ Thu+o+`ng La.c.

Nguye^.t Sa Giang

Ta^'m hi`nh ddo', to^i dda~ in du+o+'i hai chu+~ HOA DDA', tre^n dda^y\.

(*) Ta^.p ta?n va(n Vie^n DDa.n Cuo^'i Cu`ng (Va(n Tuye^?n Hoa Ky` 1999, 2001)