Tho^ng thu+o+`ng, ba` con ta hay du`ng cu.m tu+` De^ Te^' Tha^`n dde^? a'm chi? mo^.t "ai ddo'" o^' ke? thi ha`nh - bi. ddem ra chi.u to^.i thay cho "ai ddo'" ddo' o^' ke? chu? mu+u. Co`n trong ba`i vie^'t na`y thi` "de^ te^' tha^`n" ddu'ng la` con de^ "thu? pha.m", kho^ng oan uo^?ng no^~i gi`!

Cha(?ng la` va`o mo^.t nga`y cuo^'i ddo^ng na(m Nha^m Thi`n (1952) ta.i mo^.t la`ng ven So^ng Ho^`ng, kho^ng bie^'t tu+` dda^u, mo^.t con de^ so^?ng chuo^`ng cha.y ta'n loa.n, dda~ hu'c ddo^? ha`ng ra`o ma('t ca'o bao quanh khu vu+.c Mie^'u Tho^? Tha^`n. No' dda.p be^? ba't nhang, hu+o+ng dde`n, hoa tra'i ro^`i dda^m dda^`u xuo^'ng mo^.t ho^' bom kha' sa^u, kho^ng ngoi le^n ddu+o+.c nu+~a!

Mo^.t va`i ngu+o+`i ddi ti?a ma. ve^` dda~ chu+'ng kie^'n su+. vie^.c va` ki'p ba'o cho Tru+o+ng Tua^`n la`ng bie^'t. Chi? va`i gio+` sau, con va^.t kho^'n kho^? ddu+o+.c tro'i cha(.t, co^.t va`o co.c sa('t cuo^'i sa^n DDi`nh, cho+` "La`ng" xe't xu+?!

Di~ nhie^n "La`ng" pha'n no' to^.i che^'t, giao tra'ch nhie^.m ma^`n thi.t cho mo^.t tru+. ddo^` te^? chuye^n mo^n: Cai Ba^n! Nhie^.m vu. na`y buo^.c Cai Ba^n pha?i thi ha`nh chu dda'o tru+o+'c nga`y 10 tha'ng Gie^ng na(m Quy' Ty. (1953), vo+'i su+. giu'p vie^.c dda('c lu+.c cu?a Mo~ La`ng, dde^? co' ma^m co^~ Cu'ng Tha^`n ddu'ng va`o Nga`y DDo^.ng Tho^? Mo^`ng Mu+o+`i Tha'ng Gie^ng, theo Hu+o+ng u+o+'c so+? ta.i\.

DDu'ng va`o nga`y dda~ ddi.nh, sa'ng so+'m nga`y Mo^`ng Chi'n, da^n La`ng te^` tu+.u ta.i sa^n DDi`nh dde^? ta^.n ma('t chu+'ng kie^'n Cai Ba^n la`m thi.t con de^ dda~ xa^m pha.m Mie^'u Tho^? Tha^`n. Con va^.t bi. treo ngu+o+.c le^n chie^'c sa` ngang.

Tay Cai Ba^n ca^`m chie^'c roi ngu+.a, mie^.ng la lo+'n:

- Ca'c o^ng ba` dda~ tu+`ng a(n thi.t de^, co' pha?i co`n mu`i lo^ng trong thi.t, hay tie^'t canh kho^ng?

Co' tie^'ng dda'p:

- DDu'ng va^.y!

- Ho^m nay to^i mo+`i quy' o^ng, quy' ba` chu+'ng kie^'n ca'ch la`m he^'t mu`i lo^ng.

Vu+`a no'i, Cai Ba.a.a^n vu+`a gio+ cao chie^'c roi ngu+.a, qua^'t lie^n ho^`i tre^n mi`nh de^. Con va^.t oa(`n oa.i gia~y giu.a, nhu+ng kho^ng ke^u ddu+o+.c vi` mo~m no' dda~ bi. gia^y la.t bo' cha(.t.

Ngu+o+`i ta dda~ tha^'y nu+o+'c cha?y tu+` mi`nh de^ nho? gio.t xuo^'ng ne^`n xi ma(ng. Cai Ba^n cho bie^'t ddo' vu+`a la` nu+o+'c tie^?u, vu+`a la` mo^` ho^i de^ nho? xuo^'ng.

- Sa'ng nay o^' Cai Ba^n no'i tie^'p o^' tru+o+'c khi tro'i mo~m de^, to^i dda~ cho no' uo^'ng mo^.t co^'c ru+o+.u "ngang". DDa^y la` ca'ch to^'t nha^'t dde^? khi bi. dda'nh, no' mau tie^'t ra ca`ng nhie^`u mo^` ho^i ca`ng to^'t. La`m thi.t de^ theo ca'ch na`y, huye^'t va` thi.t no' kho^ng co`n mu`i ho^i nu+~a.

Co' tie^'ng no'i tu+` dda'm ddo^ng:

- O^ng Cai chuye^n la`m thi.t lo+.n (heo), ma` cu~ng gio?i (ra`nh) ca? vie^.c la`m thi.t de^ nu+~a!

Cai Ba^n quay la.i:

- Gio?i thi` kho^ng da'm, nhu+ng nghe^` ddo^` te^? ca`ng bie^'t nhie^`u ca`ng to^'t. Lo+.n cu~ng va^.y ma` de^, cho', tra^u, bo` cu~ng va^.y, co' nhu+~ng ca'ch chuye^n mo^n la`m thi.t cho tu+`ng gio^'ng mo^.t. Cu~ng nhu+ ca'c o^ng ba` la`m thi.t con ga`, con vi.t. Ne^'u kho^ng bie^'t ca'ch, co' khi lo^i tho^i, nha^'t la` khi la`m lo^ng vi.t!

No'i dde^'n dda^y thi` con de^ dda~ me^.t lu+?. Nhu+ng di~ nhie^n no' chu+a che^'t, vi` co`n cho+` Cai Ba^n ca('t tie^'t, ha~m tie^'t canh...

Trong so^' ngu+o+`i la`ng chu+'ng kie^'n ca?nh Cai Ba^n la`m thi.t de^ bu+~a ddo', co' ba` Pho' Co^'i C. ddu+'ng ca.nh ba` Pho' May M..

Nguye^n do ca'ch xu+ng ho^ "Pho'" o+? nha` que^ (Ba('c VN), la` o^ng C. la`m tho+. ddo'ng co^'i xay lu'a thi` ke^u la` o^ng Pho' Co^'i; o^ng M. la`m tho+. may (qua^`n a'o) thi` ke^u la` o^ng Pho' May\.. Ba` vo+. o^ng Pho' Co^'i thi` ke^u la` ba` Pho' Co^'i\... v.v....

Ba` Pho' May ba?o ba` Pho' Co^'i:

- Ca'i o^ng Cai Ba^n na`y ba` co' bie^'t nga`y xu+a la`m chuye^.n gi` kho^ng?

Ba` Pho' Co^'i cu+o+`i:

- O^ng ta ddi li'nh, sang Ta^y, nghe dda^u ddo'ng lon (ca^'p ba^.c) Be^'p (Binh Nha^'t)!

Ba` Pho' May cu+o+`i theo:

- Nhu+ng ngu+o+`i la`ng va^~n go.i la` O^ng Cai (Ha. Si~)! ro^`i ba` no'i nho?:

- U'i da`o! Thie^n ha. bao gio+` cha? ta^ng bo^'c nhau! DDi li'nh, ddo'ng Be^'p, ddo'ng Cai thi` cu~ng la` su+. thu+o+`ng. DDa(`ng na`y nga`y xu+a, tru+o+'c khi ddi li'nh sang Ta^y, Cai Ba^n dda~ la`m nhie^`u chuye^.n... no'i ra nghe xa^'u ho^? (ma('c co+~) la('m!

Ba` Pho' Co^'i nga.c nhie^n:

- To^i chu+a he^` nghe no'i!

- Cai Ba^n la` da^n ngu. cu+ la`ng ta tho^i\. Tru+o+'c khi tro^i gia.t dde^'n dda^y, o^ng ta o+? dda^u be^n kia so^ng. Vi` tha`nh ti'ch qua' xa^'u, ne^n dda~ pha?i bo? la`ng ma` ddi!

- La`m sao ba` bie^'t?

- Thi` cu~ng do chi'nh mie^.ng ba` vo+. o^ng a^'y\.. ke^? ra!

- Vo+. no'i xa^'u cho^`ng?

- Ba` a^'y... ke^? le^?, cho+' kho^ng pha?i\... no'i xa^'u\. Trong ca^u chuye^.n ke^? vo+'i ca'i ghen thu+o+`ng ti`nh cu?a phu. nu+~, ha^`u nhu+ ba` a^'y ngu. y'... khoe cho^`ng mi`nh... dda('t gia', tu+`ng ddu+o+.c dda`n ba` me^ me^.t!

- La. nhi??

- Theo ba` Cai Ba^n, o^ng a^'y dda~.. "tha? de^" nhie^`u phen o+? la`ng cu~. Tha`nh ti'ch khie^'n pha?i bo? la`ng ma` ddi, vi` to^.i quye^'n ru~ vo+. mo^.t Nga`i DDo^.i (Trung Si~) Ta^y trong tho+`i gian ba` na`y ve^` que^ tha(m Cha Me.. Ngoa`i Ha` No^.i, cha(?ng bie^'t ai ddu+a tin la` Ba` DDo^.i dda~ bi. Cai Ba^n... le.o te.o\. Nga`i DDo^.i tu+'c to^'c xin phe'p dda(.c bie^.t ddi o^ to^ ve^` ti`m Cai Ba^n thanh toa'n. Cu~ng may, ba` Qua?n Du+o+ng, vo+. mo^.t vie^n A'ch Chi DDa(`ng (Adjudant:Thu+o+.ng Si~) Le^ Du+o+ng (DDa.o qua^n Vie^~n Chinh Nha?y Du` Pha'p), ha`ng xo'm cu?a Nga`i DDo^.i cu~ng la` ngu+o+`i
la`ng, dda'nh "gia^y the'p" (ddie^.n ti'n) ba'o tin ne^n Cai Ba^n mo+'i ki.p tho+`i\... bo? la`ng, bo? cu?a cha.y la^'y ngu+o+`i!

Ba` Pho' Co^'i chi? tay:

- Ba` coi, Cai Ba^n ddang tho.c huye^'t de^. To^i pha?i ve^` nha`, kho^ng muo^'n xem nu+~a. Cha`o ba`!

- Cha`o ba`!

Cai Ba^n ke^? vo+'i ngu+o+`i quen (NQ):

- To^i vu+`a u+o+'m con dao sa('c nhu+ nu+o+'c va`o co^? de^, vu+`a kha^'n tha^`m: "Su+ phu.! Ca'i na`y la` dde^. tu+? chi? thi ha`nh le^.nh... La`ng! Mong su+ phu. mie^~n to^.i. DDe^. tu+? du`ng con dao sa('c be'n na`y, ddi mo^.t ddu+o+`ng ngo.t so+'t, dde^? su+ phu. ddo+~ bi. ddau ddo+'n! ro^`i o^ng ta cu+o+`i:

- Mi`nh ma'u xa^'u, ba` con no'i la` ma'u de^. Nay la.i ddi la`m thi.t de^, kho^ng khe'o bi. to^? tra'c. Ca'i nghe^` ddo^` te^? cu?a to^i kho^ng chu+`ng e^' kha'ch! Nhu+ng to^i kho^ng co`n con ddu+o+`ng na`o cho.n lu+.a. DDa`nh pha?i thi ha`nh tho^i\.

NQ:

- Nghe no'i O^ng Cai tu+`ng co' nhie^`u tha`nh ti'ch ve^` vie^.c chie^'m ddu+o+.c tra'i tim phu. nu+~. Cha(?ng hay tre^n... ti`nh tru+o+`ng, co' bao gio+` o^ng bi.... to^? tra'c chu+a?

Cai Ba^n nheo ma('t:

- Co' dda^'y!

- Xin cho nghe ddi!

Cai Ba^n cha^.m ra~i:

- Chi'nh ca'i ba` Qua?n Du+o+ng, vo+. mo^.t A'ch Chi DDa(`ng Le^ Du+o+ng ne^n ba` con go.i luo^n la` Ba` Qua?n Du+o+ng cho tie^.n, ngu+o+`i dda~ ba'o tin cho to^i thoa't na.n, la` ngu+o+`i ti`nh cu?a to^i dda^'y!

NQ tro^' ma('t:

- O^ng Cai thie^.t la`..

Cai Du+o+ng gio+ tay:

- To^i ca^`n pha?i no'i ro~ mo^.t ddie^`u\. Tuy la` ke? bi. mang tie^'ng sa`m so+~, kho^ng ddu+'ng dda('n, - co' ngu+o+`i co`n ke^u to^i la` Cai De^-, nhu+ng ke? co' ma'u\... de^ na`y chi? la(ng nha(ng mo+'i Me Ta^y (Phu. nu+~ VN la^'y cho^`ng la` ngu+o+`i Pha'p). A^u cu~ng la` mo^.t ca'ch... tra? thu? da^n to^.c, theo y' to^i! Co`n phu. nu+~ Ta thi` kho^ng bao gio+`! Ho^`i na(m 1949, sau khi qua^n ddo^.i Lie^n Hie^.p Pha'p nha?y du` xuo^'ng Pha't Die^.m, ddu+o+`ng "cano^" ddi Nam DDi.nh ddu+o+.c ta'i la^.p, to^i la`m mo^.t chuye^'n ra Ha` No^.i, tha(m ngu+o+`i la`ng o+? mo^.t Ca(ng Ma Gie^ (Tra.i Gia DDi`nh Binh Si~). Tho^ng thu+o+`ng, va`o tho+`i gian ddo+n vi. ha`nh qua^n, Ca(ng Ma Gie^ kho^ng ddu+o+.c na'o nhie^.t la('m! Ca'c ba` vo+. li'nh, vo+. xe^'p.. thu+o+`ng ru? nhau dda'nh ba`i tam cu'c, ba^'t, cha('n ca\. Cu~ng co' ma^'y ba` ngu+o+`i Nam tu. nhau dda^.u che^'n Tu+' Sa('c. To^i dde^'n ddu'ng va`o di.p tie^?u ddoa`n 2 Le^ Du+o+ng - 2e`me B.E.P (Chu+~ vie^'t ta('t cu?a Bataillon Etrangers des Parachutistes) ddi ha`nh qua^n. Nha` co^ em ho. to^i co' so`ng cha('n. Ba` Qua?n Du+o+ng giu+~ mo^.t cha^n. To^i sa` be^n co^ em dde^?... cha^`u ri`a va` co' y' kie^'n a(n con na`y, dda'nh con kia, ra ca'i ddie^`u cu~ng trong tay nghe^`. Do va^.y ma` sau mo^.t lu'c, ba` Du+o+ng no'i vo+'i to^i:

- O^ng anh la`m o+n ca^`m ba`i giu`m em mo^.t va'n. Em pha?i qua be^n nha` coi con em co`n ngu? hay dda~ thu+'c!

To^i vui ve? ca^`m ba`i ho^. ba` ta. May qua', va'n ddo' to^i "u`" Ba.ch DDi.nh, tu+'c ba`i toa`n qua^n tra('ng. Ba` Du+o+ng tro+? la.i tha^n ma^.t vo^~ vai to^i:

- O^ng anh "ddo?" qua'. La't nu+~a, xin mo+`i qua nha` em uo^'ng ly ru+o+.u!...

The^' la` to^'i ho^m ddo' chuye^.n pha?i dde^'n dda~ dde^'n. Ne^'u to^i "bie^'t ddie^`u" ru't lui ddu'ng lu'c thi` dda~ kho^ng pha?i mo^.t phen hu' vi'a! Bo+?i "ham" ne^n to^i o+? "ly`" ta.i cho^~... va`i dde^m, cho dde^'n khi co' tie^'ng dda^.p cu+?a a^`m a^`m.

- Che^'t ro^`i, tha(`ng cho^`ng em ve^`!

To^i quy'nh le^n:

- La`m sao ba^y gio+`!

Ngu+o+`i dda`n ba` nhanh tri', la^'y chie^'c kha(n tang va^~n treo dda^`u giu+o+`ng, co^.t ngang tra'n to^i va` giu.c:

- Anh mau dde^'n tha('p nhang tru+o+'c ba`n tho+` Me. em! Ba` mo+'i ma^'t hai tua^`n nay, coi nhu+ anh ghe' chia buo^`n. Em co' ca'ch!

No'i xong, ba` la le^n ba(`ng tie^'ng... Ta^y:

- "Uyn mi nuy't"! (Cho+` mo^.t phu't) ro^`i ra mo+? cu+?a\.

To^i vo^.i va`ng ddu+'ng tru+o+'c ba`n tho+`, ddo^'t nhang, cu'i dda^`u\. Te^n A'ch Chi DDa(`ng lao va`o\. Ba` ta gio+ tay gio+'i thie^.u:

- "Mo^ng cu danh Ba, ve'n ddo+` nha` que^, vi di't no^'t to+` me moo'c"! (Anh Ba la` anh ba` con cu?a to^i mo+'i tu+` que^ ra dde^'n vie^'ng Me. mo+'i ma^'t cu?a chu'ng ta)

Anh Qua?n tha^n ma^.t ba('t tay to^i, la('c la('c:

- "Xa va? Me'x xi` bo^' cu"! (Kho?e kho^ng? Ca?m o+n nhie^`u)

Sau ddo', ha('n lo^i trong tu? ru+o+.u ra mo^.t chai dde^', ro't hai che'n ro^`i trao mo^.t che'n cho to^i:

- "Boa oong cu'! A` no^'t sa(ng te^"! (Mo+`i uo^'ng, chu'c su+'c kho?e chu'ng ta)

Sau ddo', ba` Du+o+ng vo^.i kie^'m ca'ch go+~ cho to^i thoa't. Ba` ta no'i vo+'i cho^`ng la` o^ng anh ho. dde^'n chia buo^`n ve^` Ba` Thi'm vu+`a na(`m xuo^'ng, xong ro^`i co`n pha?i ddi tha(m ngu+o+`i la`ng ne^n xin ca'o tu+`.

To^i lao ra ta`u ddie^.n Cho+. Mo+- Bo+` Ho^` ve^` nha` ngu+o+`i quen, Hu' vi'a!...

Ne^'u kho^ng nho+` ba` Qua?n Du+o+ng nhanh tri' nghi~ ra chuye^.n anh ho. tha('p nhang tru+o+'c ba`n tho+` ba` Me. mo+'i ma^'t, co' the^? kha^?u su'ng lu.c ddeo be^n ho^ng "quan Qua?n" dda~ nha` dda.n va` ba^y gio+` to^i dda^u co`n ngo^`i dda^y dde^? no'i chuye^.n vo+'i o^ng!

NQ ga^.t gu`:

- Tha^.t la` hu' vi'a!